66 Hundurinn
Nr. 8478
p1
Tegundin: Öll þessi
samheiti voru kunn hér, hvutti, deli, búadeli, grey, garmur, rakki, seppi,
skinn, héppi. Aldrei heyrt um að hundar væru nefndir klódýr og ekki
heldur hrædýr. Þeir eru það ekki nema villtir. Hundakyn: Hundar
voru mjög ólíkir í vexti, sumir litlir og lubbalegir, þó með hringaða rófu
og uppsperrt eyru, einkenni íslenska hundsins. Aðrir stærri og snögghærðir.
Áreiðanlega hafa komið upp bein hunda en verið hent. Heimilishundur:
Þeir voru kenndir við bæina. Flökkuhundar settust stundum upp á heimilum
er tóku þeim vel með matgjöfum. Stundum týndust ungir hundar, þannig kom
Smali til okkar og varð eftirlæti allra, því aldrei kom eigandinn í leitirnar.
Það var talið lélegt heimili, sem átti magran og illhærðan hund.
Víst kom það fyrir að hundar voru geltir, heyrði talað um það. Hunda
ætti ekki að hafa í þéttbýli. Býst við að það hafi komið með Dönum og þeirra
hunda dálæti. Hundar voru sendir í sveit, en aðeins á seinni árum. Þekki
málsháttinn, "svo er hundur sem hann er hafður."
p2
á hundum og hvolpum:
Við áttum aldrei tík, en heyrði ég oft talað um að hvolpar væru gefnir,
þótti það betra en að lóga þeim.
Sonur minn
einn á tík, sem heitir katla og honum eru boðnar 800.00 kr fyrir hvolpinn,
hún er af fjárhundakyni og líkist Lassý. Ég heyrði að einu sinni
fyrir löngu gekk hundapest í Skagafirði. Voru eftir það fengnir hundar
úr Eyjafirði. Saga um karl, sem var mjög auðtrúa. Strákar
sögðu honum að hundurinn hans fengi hundapest eða fár, ætti hann að skella
af rófunni. Karl sagði síðar: "Ég skellti af rófunni en hann lá steindauður
um morguninn!" Hvolpar fæddust á öllum tímum. Þeir voru mánaðar
gamlir þegar þeir voru látnir til annarra eigenda, eða þegar þeir gátu
lapið. Hundur verður til: Tík í hundalátum var oftast sagt. Var
þá svipað ástand og hjá Sveik, hundar eltu tíkina og flugust á, var eins
og tíkin tæki einn fram yfir hina, festust þau oft saman o.s.frv.
Já, það heyrðist um hunda í tíkarsnatti. Frekar var skotið á þá púðurskoti
og hreif það oftast vel. Tík var hvolpafull.
p3
Fæðing: Alltaf nefnt
að gjóta. Stundum drekkt held ég eða skotnir. Hvolpahylur var til.
Auðkenni: Pálína á Skarðsá á hund með fjáraugu. Díla við augun, ljósari
og sýnast eins og fjögur augu. Hef aldrei heyrt um sporana.
Hvítur blettur á skotti var nefndur týra. Átti að vera gott að fylgja þeim
hundi er hafði týru í skotti. Geltinn hvolpur þótti betri sem fjárhundsefni.
Litur hunda og nöfn: Orðin strútóttur, móstrútóttur, mórauður,
flekkóttur, kápóttur voru orð notuð um lit hunda. Aldrei snoppóttur. Aldrei
talað um snoppu á hundi í gamla daga, þó það heyrist núna. Vaskur
hét hundur heima, hann sótti spýtur sem við hentum í sjóinn og kom með
þær og lagði við fætur manns. Snati okkar gerði það aldrei, en var tryggur.
Þegar ég vakti yfir vellinum frá átta ára til sautján ára, þá var
girt. Sigaði ég Vaski á undan mér, hann hristi döggina af stráum svo ég
var ekki blaut í fætur. Þá voru engin stígvél til.
p4
Hárafar: Loðnir hundar
hétu oft Lubbar. Mamma mundi eftir að hundshár var notað í smábandssokkana,
er voru útflutningsvara um og fyrir aldamót. Rödd hunda: Hundar
ýlfra, ýla, urra, bofsa, gelta, gjamma, góla og spangóla. "Að sjóða
grottann," hef ég aldrei heyrt, en nágól átti að vita á lát einhvers
á bænum. Spangól var með ýmsu móti, tungl, spangól langdregið. Gestagelt
var boð um gestakomu. Hávær hundur var nefndur kjaftaskur eða kjaftaglúmur.
Ratvísi, þefskyn. Já, ég sá hundana heima rekja slóð og rekja slóð
til baka ef þeir voru skildir eftir. Spádýr: Smali átti bæli í göngunum,
oft rauk hann upp með gelti, en ekki alltaf eins, stundum grimmu og urri.
Stundu seinna var svo barið. Einn mann var honum illa við og beit hann,
ef ekki var að gáð, aðeins einn. Nágól boðaði feigð.
p5
Þekki ekki neitt
um tíkarmjólk. Lækningar: Aldrei heyrt um hundsmör eða feiti. En
gott þótti að láta hunda sleikja sár, t.d. fótasár, sagði mamma mér.
Hundsbit: Þessu svarar vísa Páls I. Árdals: Nú hef ég snotrað Snata
minn og snilldarlega vanið. Hafði lengi hundskjaftinn
hann til skammar þanið. Þú mátt góla og gelta að sólu gamli
Snati, en úr þér tennur einhver brýtur, ef þú menn til skaða
bítur. Áflog hunda: Til dæmis við kirkjur gengu menn að og gripu
í hnakka hundanna og drógu þá hvern frá öðrum. Ef vatn hefur verið við
höndina hefur það verið notað. Hrælykt: Hér var það kallað útilykt,
er þeir komu úr raka eða utan. Hundaþúfa: Þær voru auðþekktar, lortarnir
voru hvítir og allt í kringum þúfuna. Tvær hundaþúfur voru frá Ártúni út
í Hofsós.
p6
Hundar í mannaferð:
Sá sem alltaf vildi fara með eða elta. Var eins og hundur í hverri hofferð.
Hundar sátu um að elta eða fara með. Vaskur var á varðbergi þegar hann
sá einhvern tígja sig af stað. Stundum lokaður inni, en þefari stór og
kom er hann slapp. Stundum var hundaþvaga við kirkjur og allt í
báli og brandi. Voru meðhjálparar kirkna stundum í vandræðum með að missa
þá ekki inn. Bæli hunds: Heima voru hundarnir í göngunum, fengu
sjaldan að koma inn. Áttu gamalt garnskinn að liggja á. Þeir voru oft úti
á sumrin og vöktu yfir vellinum með mér. Hundsdallur: Ég hugsa að
það hafi verið til sérstakt ílát ætlað undir hundsmat. Heima áttu þeir
hundadall. Það var
emeleraður
spítubakki, sem fenginn var úr gamla samkomuhúsinu í Hofsósi. Sumir hafa
haft smátrog, hundstrog. Enginn hundssteinn í mínu hverfi.
Hundsmatur: Þeir fenu allan matarúrgang, sem þeir átu, þeir átu
aldrei kartöflur t.d. en voru æstir í sætindi og sykur. Gripu mola á lofti.
Orðtakið "mæna eins og hundur á bita," þekktist.
p7
Hundslap: Heima fékk
hundurinn fullan dall tvisvar á dag graut og undanrennu auk þurrætis roð
og bein og barinn ...... Smalahundar, fjárhundar: Unghundar hafðir
með í smalaferðir og látnir læra af þeim eldri. Vaskur okkar
var aldrei fjárhundur, var veiðihundur. Smali var heldur betri fjárhundur,
meinlaus, ég sá hunda bíta í hæla á hrossum og kindum. Katla
sækir kindur og kemur með þær heim. Geltir aldrei að þeim, en laumast kringum
þær, líkt og hundarnir á sýningunni í sumar. Hundi var sigað, "irr",
sæktu það t.d. Skammaður "skammastu þín." "Farðu heim."
Prestur sá hund pissa á hurð, þá sagði hann: "Svei yður skepnan
yðar." Margir voru æfðir í hundakúnstum, heilsa, þakka
fyrir sig. Grípa mola á lofti o.fl. Hundafár: Stundum drápust allir
hudnar í sveitinni, en fyrir mitt minni.
p8
Ég held aldrei hafi
fundist neitt læknisráð. Stundum ældu hundar allt í einu og voru með ræpu,
sást það á þúfunum. Hundahreinsun: Ef sullir fundust voru þeir brenndir.
Ég sá gamla konu með sull á handarbaki. Stundum sprakk hann, en kom svo
aftur. Hundar í draumi boðaði helst gestakomu. Hundar sem
fylgja: Synir mínir tveir unnu í Sigló eitt sumar. Með þeim vann skyggn
maður og piltur úr Fljótum. Sá skyggni sagðist sjá fylgjur þeirra. Bræðrunum
fylgdi stórt ljós, en piltinum hundur, lýsti hann dýrinu um vöxt og lit.
Næstu helgi frá kom pilturinn með mynd af hundi og passaði þar lýsingin.
Andi og sál: Ég held allar skepnur hafi sál, þær hugsa og eru misjafnlega
greindar. Jafnvel kýr eru greindar. Hvað þá hundar og hestar. Dauði:
Líklega hafa þeir verið hengdir, en í mínu minni skotnir.
p9
Sögn er um að maður
hafi ætlað að drekkja fjórum hvolpum. Einn komst úr pokanum og synti til
lands, tók maðurinn hann heim og kallaði Ófeig. Hundskinn voru verkuð,
spýtt á torfveggi og notuð í kraga á utanyfirflíkur. Maður
og hundur: Aldrei talað um nef á hundi, en augu og fætur, trýni. Ekki kannast
ég við bitagjöfina. Kannski þetta nágranna nöldur. Kveðskapur, sagnir:
Snati, Krummi, Vaskur, Vígi, Valinn, Ganti, leika sér á hartar hlöðum hundarnir
á Svaðastöðum. Heitir Valur hundur minn hann er falur varla.
Alltaf smalar auminginn upp um sali fjalla.
Heitir Valur
hundur minn hefur bol úr skinni. Alltaf volar auminginn
inni í holu sinni. Ég þekkti hund, sem aldrei þorði út á svell,
veit ekki af hverju.
p10
Orð og málshættir:
Við segjum halaklipptur hundur, ekki halasneyptur hundur. Það
var þarna um árið þegar hundarnir fengu fárið, (er sagt hér). Gátur:
Hvað hét hundur karls, sem í afdölum bjó? Nefndi ég hann í fyrsta orði,
en getur hans aldrei þó. Svar-Hvað. Ingimundur og hans hundur sátu
báðir og átu. Nú nefndi ég hundinn en ekki Ingimundinn. Svar-Nú.