68 Auðkenni og nöfn húsdýra
Nr. 8552
p1
Hestar: Það er áhugavert
að rifja upp nöfn á húsdýrum eins og í þessari skrá. Var nafn hesta oft
tengt lit t.d. Brúnn, rauður, Jarpur, Gráni, Mósi, Bleikur, svo komu marglitir
við sögu. Stjarni, Blesi með stjörnu í enni eða blesu á höfðu. Skjóni jarpbrúnn,
rauðmóbleikskjóttir. Glófextur með glóbjart fax, kinnóttur með bletti á
kinnum í öðrum lit. Höttóttur höfuð og háls í öðrum lit. Kúfóttur annar
litur á eyrum og ofan á höfði, Skottóttur, tagl af öðrum lit. Sokkóttur
annar litur á fótum. Moldóttur, vindóttur, sérkennilegur litur, sambland
af daufbláu og mórauðu. Leirljós gulleitur. Litföróttur marglitur. Móálóttur
moldbrúnn. Kannast ekki við muskóttur, líklega líkt og moldótt. Svo eru
litir útfrá aðal litum dökk og ljósbrúnt og rautt og grátt, jarpt. Og svo
Lati Brúnn, Stóri Gráni, Gamli jarpur, Glói, Höttur, Sokki, Vindur, Skotti,
Moldi. Svo voru nöfn eins og Vinur, Léttir, Þytur, Þokki, neisti ofl. sem
áttu að lýsa þessum góðu vinum mannsins. Hestar voru líka kenndir við bæi
sem þeir voru frá og stundum við fyrri eigendur með auknefni, en ekki skift
um nafn. Kvenkynsnöfnin voru svo í sama máta oftast held ég að hafi verið
farið að hugsa um nafn á hrossum þegar farið var að veita tryppum athygli,
nema fólk sæi einhverja sérstaka eiginleika hjá fölöldum sem bentu til
að um gæðingsefni væri að ræða.
p2
Nautgripir: Ég kannast
ekki við að nöfn kúa hafi verið á nokkurn hátt tengd hornalagi enda man
ég aðeins eftir ekki kú hyrndri þar sem ég átti heima. Hún var rauðskjöldótt
og var kölluð Skjalda. Mikil mjólkurkýr og stór og falleg. Ég kannast ekki
við Flátta, Þríspena eða Stássa. Aftur á móti Rauðka, Rósa, og Skrauta,
Branda, allt dregið af lit og svo Búbót, Búkolla, eflaust dregið af góðum
eiginleikum. Kýrnar voru mjög ólíkar að líkamsbyggingu. Góðar mjólkurkýr
voru oft beinaberar með stórt og sítt júgur og áttu því erfitt með hreyfingar
í misjöfnu umhverfi. Stundum voru settar á þær sem voru óvenju júgursíðar,
júgurpokar þeim til hlífðar. Kýrnar voru ólíkar í skapi eins og reyndar
öll dýr. Mikla elsku sýndu þær sumar þeim sem mjólkuðu þær. Sleiktu með
sinni hrjúfu tungu eins og þær náðu til, aðrar voru skapstirðar og hristu
hausinn í vandlætingu, einstaka var mannýg. Naut gátu orðið hættuleg, ef
þau vurðu gömul, kálfar voru fallegir eins og öll ungviði.
p3
Sauðfé: Ég man eftir
margskonar hornalagi á kindunum, afturhyrnd, hringhyrnt, krókhyrnt, vaninhyrnt,
en þá voru hornin gerð þannig. Festur vír í hornin og með því höfð áhrif
á vöxt þeirra, svo var ferhyrnt, en ekki var sótt eftir því vegna þess
það þótti rýrara til frálags, en þætti kannski heppilegri búskaparhættir
nú, þegar lömbin eiga að vera létt. Líka var kollótt og hníflótt. Það var
talið vænna fé, vel vaxin kind átti að vera breið um bóga og lend, ekki
mjög háfætt, andlitsfríð og lagðprúð. Flest var féð hvítt, því ullin var
verðmeiri af hvítu en mislitu, en gaman var að sjá lömbin sem voru í skrautlitum,
höttótt, hvítt með svart eða mórautt höfuð, flekkótt, stundum þrílitt,
golsótt, skrokkurinn hvítur en fætur og kviður dökkt. Botnótt, afturhlutinn
dökkur. Arnhöfðótt, kannski dökkt með hvítan blett eins og hettu á höfði.
Hálsótt þá voru dökkir flekkir á hálsi. Hosótt með dökkan einn eða fleiri
bletti á fótum en aðallitur hvítur. Kannst ekki við golótt eða mögótt.
Nöfnin voru svo Grána, Móra, Hvít Gul, Flekka, Botna, Golsa, Assa, Hálsa,
Kolla, Hyrna, Krókhyrna, Hnífla, Svört, Frenja, Þoka, Skrauta, Gribba,
Fríða, Rós, hrútar, Bósi, Dónald, Trölli, Gimbill ofl. Geitur
þekkti ég ekki fyrr en á Siglufirði þegar ég var þar í síld. Þar var gömul
geit, furðuleg skepna. Hún át mikið salt og vr sólgin í sigarettur.